جای شاهِ شهید خالی! – شتاب دهنده ذرات Cern دوباره رکورد شکست!
دقیقا جایی میان مرز فرانسه و سوییس، در عمق چند صد متری زمین، تونلی به طول 27 کیلومتر وجود دارد که به مدت 70 سال مرزهای تکنولوژی را جابجا کرده است! از شتاب دهنده ذرات Cern صحبت می‌کنیم، جایی که 12 جایزه نوبل را به دانشمندانی که در آن تحقیق می‌کنند، اهدا کرده است و برای رسیدن به هدف، دو ذره را با انرژی 450 میلیارد الکترون ولت به سمت یکدیگر پرتاب می‌کنند! حالا خبری مسرت بخش در دنیای علم منتشر شده که از بازگشایی این مرکز بعد از 3 سال خبر می‌داد. اما نکته‌ی جالب ماجرا اینجاست که این مجموعه پس از راه اندازی و انجام اولین آزمایش خود، یک رکورد جهانی دیگر را نیز شکسته است.
- جدول تناوبی گوگل – تکنولوژی در خدمت علم
- تلفیق علم و تکنولوژی: تولید پوست الکترونیکی با قابلیت تشخیص درد
شتاب دهنده ذرات Cern
برخورد دهنده بزرگ هادرونی (شتاب دهنده ذرات Cern) پس از سه سال وقفه برای تعمیر و نگهداری و ارتقاء، هفته گذشته دوباره آنلاین شد. نکته‌ی قابل توجه این خبر آنجاست که دیروز، دو پرتو پروتون با انرژی بی‌سابقه 6.8 ترا الکترون ولت (TeV) در درون تجهیزات این موسسه به سمت یکدیگر پرتاب شده‌اند. همانطور که در مقدمه گفتیم، LHC یک برخورد دهنده ذرات با محیطی نزدیک به 27 کیلومتر است که جایی میان مرز سوئیس و فرانسه قرار گرفته است. شمایل این برخورددهنده شبیه دایره‌ای مدور است که قدم بزرگی در برخی از بزرگ‌ترین پیشرفت‌های فیزیک (از جمله کشف ذره بوزون هیگز در سال 2012) نقش بسزایی داشته است. اما آخرین خاموشی این مجموعه که سه سال به طول انجامید، به تازگی به پایان رسیده است و امید به دل دانشمندان بازگشته است. یورگ ونینگر، سرپرست تیم تحقیق، گفت:
“این تنها شروع یک دوره راه اندازی بسیار طولانی است که ما را مجبور می‌کند تا دو پرتو برای را با هم برخورد دهیم و برخوردهای پر انرژی را ایجاد کنیم. این برخوردها باید شش تا هشت هفته آینده اتفاق بیفتد.”
در سال 2009، دانشمندان LHC پرتوهای پروتون آن را به انرژی 1.18 TeV رساندند اما از آن زمان، این برخورد دهنده چندین بار رکورد خود را شکسته است، زیرا تیم سرن توانایی خود را در انرژی بخشیدن به پرتوهای ذرات زیراتمی بهبود بخشیده است. رکورد جدید 6.8 TeV (تقریباً همان انرژی است که مجموعه LHC از 70 سال پیش برای رسیدن به آن طراحی شده است) را به 7 TeV در هر پرتو رساندند. شاید با خود فکر کنید که ارتقای اخیر چه تاثیری دارد؟ این ارتقا، آزمایش‌هایی را در انرژی‌های بالاتر ممکن می‌سازد و در پی آن دانشمندان را قادر می‌سازد تا داده‌های بیشتری را از آزمایش‌های خود استخراج کنند.
انتظار می‌رود که اجرای بعدی LHC (ران 3) از تابستان امسال آغاز شود و به مدت چهار سال ادامه یابد. به گفته سرن، این آزمایش‌های انتگرالی مانند ATLAS و CMS را تقویت می‌کند، (در حالی که LHCb (آزمایشی که سال گذشته یک ذره عجیب و غریب جدید را مشاهده کرد) تعداد برخورد آن را تا 3 برابر افزایش داده است. آشکارساز ALICE (که پلاسمای کوارک گلوئون (ذراتی که پس از فروپاشی ذرات نمایان می‌شوند) را مطالعه می‌کند) قرار است که 50 برابر تعداد برخوردهای یونی که قبلا تشخیصص می‌داد، ببیند.
مهندسان سرن در حال کار بر روی ارتقای عمده LHC به نام LHC با درخشندگی بالا (HL-LHC) هستند که قصد دارند شفاف سازی برخورد دهنده را تا 10 برابر افزایش دهند. هدف این است که این موضوع تا سال 2029 آماده‌ی آزمایش شود.
شاه شهید به سلامت باد!
در زمان نگارش این مطلب داشتم به اطلاعاتی که می‌توانست به دست دانشمندان کشورمان برسد، فکر می‌کردم. تا 10 سال قبل همیشه یک یا دو نفر از طرف دانشگاه‌های ایران در این مجموعه مشارکت می‌کردند و اطلاعاتی که از این مجموعه باارزش به دست می‌آمد را به داخل کشور انتقال می‌دادند و خودشان هم در توسعه‌ی آن شرکت می‌کردند. اما با فاش شدن فعالیت مستقیم دانشگاه‌های کشور در پروژه‌هایی خاص و البته تحریم‌های بین‌المللی، از حضور دانشمندان ایرانی در این پروژه‌ی بی‌نظیر خودداری شد!
جای ناصرالدین شاه خالی! زمانی که 100 سال پیش در دوران ناصری، محمود خان قمی بسیار تلاش کرد تا ایشان را متقاعد کند که رصد خانه ملی در ایران احداث شود اما ایشان آب پاکی را روی دستان او و دیگران ریخت و گفت “پول را نباید خرج هوا کرد”! با این کلام خیال همگان از بابت این قضیه راحت شد و دیگر اصراری برای اجرای آن نکردند و تا همین امروز هم، کشور ما یک رصدخانه ندارد! اگر نخواهیم دروغ بگوییم، چرا دارد! فقط مشکلش این است که تنها مکانش آماده شده و تلسکوپ ندارد! نه می‌توانیم تلسکوپ یا آینه‌اش را خریداری کنیم و نه متخصصان برتر کشورمان می‌توانند آینه‌ی 5 متری تلکسوپ را صیقل دهند! حقیقتش را بخواهید، خودم هم خسته شدم از این همه علامت تعجبی که در انتهای جملات قرار دادم.
حالا ساختن تلسکوپ که به کنار! “تولید” لقمه‌ی بزرگی برای دهان ماست. حداقل می‌توانستیم با اهدای 10 هزار دلار به پروژه‌ی ساخت تلسکوپ جیمز وب، تمامی اطلاعات آن را در اختیار داشته باشیم (همانطور که 115 کشور جهان این کار را انجام دادند و اکنون به اطلاعات این تلسکوپ دسترسی دارند). آها برای آن هم پول نداریم؟ ببخشید! سخن گوهربار شاه شهید، ناصرالدین شاه را فراموش کرده بودم. جای او (و پیروان آن) خالی، که نیست تا ببیند کفار اروپایی (که زمانی از آن‌ها وام می‌گرفت تا به مملکت آن‌ها سر بزند) پول را خرج چه چیزهای چرت و پرتی کرده‌اند!
